Τα τελευταία χρόνια η επίδραση της νοητικής και σωματικής εξάσκησης σε ηλικιωμένα άτομα αποτελεί αντικείμενο κεντρικού ερευνητικού ενδιαφέροντος καθώς ευρήματα μελετών δείχνουν πως η σωματική και νοητική δραστηριότητα επιβραδύνουν το ρυθμό έκπτωσης των νοητικών λειτουργιών.
Μια σημαντική ευεργετική δράση της σωματικής άσκησης στην εγκεφαλική λειτουργία είναι η συνδεσή της με τη νευρογένεση, καθώς φαίνεται πως η σωματική δραστηριότητα αυξάνει των αριθμό των νέων νευρώνων που γεννώνται και επιζούν στη δομή του εγκεφάλου που ονομάζεται ιππόκαμπος, η οποία συνδέεται στενά με τη λειτουργία της μνήμης και την ικανότητα μάθησης και είναι μια από τις πρώτες περιοχές που ατροφούν σε περιπτώσεις της νόσου Alzheimer. Επίσης, η σωματική άσκηση μέσω της πλαστικότητας των συνάψεων βελτιώνει την ποιότητα επικοινωνίας μεταξύ των εγκεφαλικών νευρώνων και τη λειτουργικότητα συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών. Ακόμη, η σωματική άσκηση συνδέεται με αύξηση της εγκεφαλικής αιματικής ροής, όπως επίσης και με απελευθέρωση του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα (BDNF) που βοηθάει στην επιβίωση των ήδη υπαρχόντων νευρώνων και παράλληλα ενισχύει τις λειτουργίες της νευρογένεσης και συναπτογένεσης.
Μηχανισμοί μέσω των οποίων η νοητική εξάσκηση βοηθάει την εγκεφαλική λειτουργία φαίνεται πως είναι η πλαστικότητα των συνάψεων και η εγκεφαλική αναπλήρωση. Η συναπτική πλαστικότητα προκαλείται από την ενεργοποίηση του νευρικού συστήματος ως αποτέλεσμα της μάθησης, της καθημερινής εμπειρίας και της συστηματικής χρήσης συγκεκριμένων λειτουργιών στις οποίες έχει τη δυνατότητα να εστιάσει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα νοητικής ενδυνάμωσης. Οι μηχανισμοί εγκεφαλικής αναπλήρωσης, οι οποίοι επίσης έχουν συνδεθεί με τη νοητική εξάσκηση περιγράφουν την ικανότητα του εγκεφάλου για αναπροσαρμογή ή αναδιοργάνωση σε περιπτώσεις εγκεφαλικής βλάβης ή εκφύλισης.
Στη πλειοψηφία των περιπτώσεων η επίδραση των νοητικών και σωματικών παρεμβάσεων έχει διερευνηθεί ξεχωριστά. Πρόσφατα ευρήματα, όμως, υποστηρίζουν την άποψη ότι οι συνδυαστικές παρεμβάσεις είναι πιο αποτελεσματικές. Ενδεικτική, σε αυτή την κατεύθυνση, είναι μια πρόσφατη μελέτη* που πραγματοποιήθηκε στην Ισπανία και η οποία συνδύασε τη νοητική ενδυνάμωση με τη σωματική άσκηση, ώστε να ενισχύσει τη νοητική λειτουργία. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 50 άτομα με ηλικία μεγαλύτερη των 60 έτων για ένα διάστημα 12 εβδομάδων. Κάθε εβδομάδα υπήρχαν τρεις συνεδρίες νοητικής ενδυνάμωσης διάρκειας 40 λεπτών και τρεις συνεδρίες σωματικής άσκησης ωριαίας διάρκειας Οι τομείς της νοητικής λειτουργίας στις οποίες εστίασε η παρέμβαση ήταν η προσοχή, αντίληψη, μνήμη γεγονότων και ενεργός μνήμη, ενώ υπήρχε προσαρμογή του βαθμού δυσκολίας ανάλογα με τις δυνατότητες του κάθε συμμετέχοντα. Οι συνεδρίες σωματικής άσκησης είχαν τέσσερα επίπεδα δυσκολίας και απαρτίζονταν από τις ακόλουθες ενότητες: (α) ζέσταμα με αεροβικές ασκήσεις, (β) ασκήσεις δύναμης, ισορροπίας και αντοχής, (γ) χαλάρωση.
Μετα την ολοκλήρωση της παρέμβασης, οι συμμετέχοντες παρουσίασαν βελτίωση στο γενικό επίπεδο νοητικής λειτουργίας, στην ικανότητα προσοχής και στη λεκτική μνήμη, όπως αυτή αξιολογήθηκε από την ικανότητα αναγνώρισης, άμεσης ανάκλησης και καθυστερημένης ανάκλησης πληροφοριών. Επίσης, οι συμμετέχοντες παρουσίασαν βελτίωση της διάθεσης, καθώς είχαν μικρότερο βαθμό καταθλιπτικών συμπτωμάτων μετά το τέλος του προγράμματος σε σχέση με όταν ξεκίνησαν την παρέμβαση.
Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας που είχε ως στόχο να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα ενός πολυεπίπεδου προγράμματος ενδυνάμωσης των νοητικών λειτουργιών είναι θετικά και δημιουργούν προοπτικές. Τονίζουν τη σχέση που υπάρχει μεταξύ τρόπου ζωής και εγκεφαλικής λειτουργίας και παράλληλα αναδεικνύουν τη σημασία της νοητικής εγρήγορσης και της σωματικής άσκησης ως συνδυαστικού προστατευτικού παράγοντα για τη θωράκιση του νοητικού συστήματος.
Ίων Μπεράτης, MSc, PhD
Ψυχολόγος-Νευροψυχολόγος
*González-Palau F, Franco M, Bamidis P, Losada R, Parra E, Papageorgiou SG, Vivas AB. (2014). The effects of a computer-based cognitive and physical training program in a healthy and mildly cognitive impaired aging sample. Aging and Mental Health, 18, 838-846.
Δεν υπάρχουν σχόλια